W większości zakładów pracy w Polsce zatrudnieni mają możliwość skorzystania ze wsparcia finansowego ze środków tak zwanego funduszu socjalnego.
Fundusz socjalny a dokładnie Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych są to środki pieniężne zgromadzone na odrębnym koncie, których przeznaczeniem jest udzielanie szeroko rozumianego wsparcia socjalnego. Środki pochodzą z odpisów, a o ich wysokości decydują przepisy. Zazwyczaj odpisy nie przekraczają dziesięciu procent funduszu płac.
Do utworzenia funduszu zobowiązani są pracodawcy w jednostkach budżetowych oraz samorządowych, a liczba zatrudnionych nie ma przy tym żadnego znaczenia. W przypadku pozostałych firm obowiązek tworzenia funduszu zależy od liczby zatrudnionych w przeliczeniu na etaty. Każdy pracodawca mający zatrudnienie na poziomie pięćdziesięciu etatów lub więcej musi dokonywać odpisów na konto zakładowego funduszu socjalnego. W mniejszych firmach utworzenie ZFŚS nie jest obowiązkowe, ale również nie jest zakazane – właściciele małych firm również mogą fundusz socjalny tworzyć.
Ustawa o Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych jest jedną z najstarszych a przy tym najkrótszych aktów regulujących prawo pracy. Stąd aby prawidłowo tworzyć fundusz a potem nim dysponować należy powołać komisję, która tworzy regulamin korzystania z funduszu oraz doradza pracodawcy w sprawie podziału środków.
Regulamin Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych powinien określać przede wszystkim:
– kto jest uprawniony do korzystania z funduszu,
– jakie formy pomocy fundusz finansuje,
– jakie warunki należy spełnić aby skorzystać z funduszu,
– procedury ubiegania się o pomoc,
– procedury udzielenia pomocy,
– preliminarz wydatków na bieżący rok kalendarzowy.
Najczęściej fundusz socjalny wykorzystywany jest do finansowania wypoczynku uprawnionych. Z funduszu opłaca się wczasy pracownicze, obozy i kolonie dla dzieci, dopłatę do wczasów pod gruszą dla emerytów, dopłaty do leczenie sanatoryjnego. Wiele firm realizuje to w formie wypłaty świadczenia urlopowego. W oświacie wypłata świadczeń urlopowych dla nauczycieli jest obowiązkowa, a pracownicy niepedagogiczni i emeryci otrzymują dopłatę do wypoczynku w innej formie.
Organizowanie wypoczynku z funduszu zakładowego to również finansowanie krajoznawczych lub zagranicznych wycieczek turystycznych, weekendowych wyjazdów do spa, organizowanie festynów rodzinnych na świeżym powietrzu, wyjazdy grupowe do teatru, na koncerty, wydarzenia sportowe.
Ważną częścią działalności socjalnej zakładu pracy jest udzielanie pomocy finansowej osobom niewydolnym z racji niskich dochodów (np. emeryci) lub dotkniętych zdarzeniem losowym typu ciężka choroba, śmierć bliskiej osoby, pożar czy inny wypadek losowy.
Niskie dochody uprawniają również do ubiegania się o pomoc na zakup żywności, opału, uregulowanie długów za czynsz, energię, gaz, wodę czy innych należności, które pochłaniają znaczną część dochodów rodziny.
Ubieganie się o pomoc z funduszu socjalnego polega na złożeniu wniosku do pracodawcy. Bez wniosku żadna pomoc nie może być udzielona. Wniosek to najczęściej druk, który zakład pracy opracowuje dla swoich potrzeb, albo zwykłe podanie, które uprawniony kieruje do zakładu pracy.
Wnioski rozpatruje komisja. W jej skład wchodzą przedstawiciele pracowników czynnych, emerytów oraz przedstawiciele organizacji związkowych (każdej działającej w zakładzie). Komisja rozpatruje wnioski i proponuje wysokość świadczenia. Pracodawca zatwierdza decyzje komisji, zmienia lub odrzuca. Decyzje pracodawcy są zapisane w protokole końcowym, który obok podpisu pracodawcy lub jego pełnomocnika wymaga podpisu szefów związków zawodowych oraz kontrasygnaty głównego księgowego. Ani związkowcy ani członkowie komisji nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za błędy popełnione podczas rozdziału środków. Całkowita odpowiedzialność za prawidłowe dysponowanie środkami zakładowego funduszu socjalnego spoczywa na kierowniku zakładu oraz głównym księgowym.
Obok wypoczynku, imprez kulturalnych i sportowych, zapomóg losowych ze środków socjalnych można również finansować organizowanie paczek żywnościowych na święta dla pracowników i emerytów oraz paczek ze słodyczami dla dzieci.
W niezgodzie z ustawą pozostaje:
– wypłata nagród i premii,
– finansowanie dojazdów do pracy,
– pokrywanie kosztów funkcjonowania stołówki zakładowej,
– zakup usług medycznych, szczepień, dodatkowego ubezpieczenia,
– wypłacanie wynagrodzeń dla członków komisji socjalnej,
– zakup szkoleń, opłata czesnego na studiach i finansowanie wszelkich form dokształcania pracowników,
– zakup kwiatów, wieńców, nagród czy prezentów okolicznościowych (na przykład dla osób odchodzących na emeryturę).
Ustawa o ZFŚS zezwala na organizowanie w ramach funduszu pomocy zwrotnej na remont, adaptację, zakup mieszkania czy domu. Te tak zwane pożyczki mieszkaniowe są nieoprocentowane i podzielone na dogodne niewysokie raty rozłożone w czasie. Dla wielu osób pożyczka na cele mieszkaniowe to jedyna możliwość podniesienia standardu swojego mieszkania a nawet szansa na zdobycie pierwszego własnego mieszkania.
