Podjęcie pracy zawsze wiąże się z określeniem i uzgodnieniem jej warunków przez obie ze stron. Pracownicy, którzy zatrudniają się w danej firmie, zwykle mają wskazany w umowie czas pracy oraz jego system. W ten sposób wiedzą, kiedy i ile dokładnie godzin muszą przepracować w danym odcinku czasu (np. w ciągu miesiąca czy tygodnia). Możliwości jest w tym zakresie co najmniej kilka – wyróżnia się m.in. w czas podstawowy, zadaniowy, przerywany, skrócony, weekendowy. Sporego grona zatrudnionych dotyczy także równoważny czas pracy. Co oznacza ten termin? Wiele osób nie do końca rozumie jego znaczenie, głównie z powodu braku doświadczenia zawodowego w tym zakresie. Stosowanie tego systemu przez pracodawców nie jest jednak wcale rzadkością, zatem określenie to powinno być znane każdemu pracownikowi.
Równoważny czas pracy wyróżnia się tle innych systemów dość dużą elastycznością. W praktyce polega to na tym, że pracownik może jednego dnia wykonywać swą pracę dłużej, by innego mieć do przepracowania odpowiednio zmniejszoną liczbę godzin. System ten zakłada również, że zatrudniony może uzyskać dodatkowy dzień wolny właśnie dzięki temu, że w innych terminach jego dzień pracy był dłuższy. Podstawową zasadą, którą trzeba kierować się, planując równoważny czas pracy, jest to, aby nie nastąpiło u żadnej z pracujących osób przekroczenie dopuszczalnego wymiaru czasowego przypadającego na dany okres rozliczeniowy. Nie może być zatem tak, że ostatecznie ktoś wykonuje swoje obowiązki przez zwiększoną liczbę godzin w ciągu tygodnia czy miesiąca. W ciągu doby równoważny czas pracy zezwala na 12-godzinny wymiar, a w określonym przypadkach nawet 16- lub 24-godzinny. Chodzi tu o sytuacje związane z dozorem urządzeń, jak również pilnowaniem mienia czy ochroną ludzi. Przedłużenie dobowego wymiaru wchodzi w grę także w przypadku osób zatrudnianych w służbach ratowniczych czy w straży pożarnej. W takich sytuacjach zatrudniony musi mieć jednak zapewnioną możliwość wypoczynku – nie może być on krótszy niż czas wykonywanej pracy. Jeśli zatem pracownik pełnił dyżur na swym stanowisku przez 24 godziny, wówczas przez kolejne 24 godziny nie może podejmować pracy. Z kolei istnieją również odstępstwa od możliwości wydłużenia czasu pracy. Więcej niż 8 godzin w ciągu doby nie powinny wykonywać pracy kobiety będące aktualnie w ciąży oraz osoby zatrudnione w warunkach podwyższonego ryzyka związanego ze szkodliwymi dla zdrowia środkami. Z kolei zatrudnieni, którzy jednocześnie sprawują opiekę nad dzieckiem poniżej czwartego roku życia, muszą wyrazić zgodę na to, by ich dobowy czas pracy uległ przedłużeniu.
Kolejne założenie dotyczy tego, że równoważny czas pracy powinien być ustalany w ten sposób, aby zachować tygodniową normę czasową. Chodzi tu o przeciętny czas pracy wynoszący w przypadku większości zatrudnionych około 40 godzin na tydzień. Przykładowo – jeśli zatrudniony pracował w jednym tygodniu przez 50 godzin zamiast 40, to w kolejnych tygodniach powinien wykonywać pracę o odpowiednio mniejszą liczbę godzin, by ostatecznie jego średnia tygodniowa wynosiła 40h. Jednocześnie nie można pomijać kwestii związanej z regeneracją sił. Równoważny czas pracy zakłada, że każdy powinien móc odpoczywać w każdym tygodniu przez minimum 35 nieprzerwanych godzin. Jeśli chodzi o dni wolne, to pracownik musi mieć ich zapewnione przynajmniej tyle, ile wypada w danym okresie świąt, niedziel i innych, ustawowo wolnych od pracy dni. Przysługuje mu oczywiście także urlop.
Wielu pracodawców nie jest pewnych, kiedy prawo zezwala na to, aby zastosować równoważny czas pracy. Jest to możliwe w kilku sytuacjach, m.in. w przypadku pracy zmianowej, wypadającej w święta oraz niedziele, jak również wtedy, gdy zatrudniony ma indywidualnie ustalany grafik pracy. Na pewno wszyscy pracodawcy muszą liczyć się z faktem, że równoważny czas pracy, pomimo wielu korzyści i zalet, z całą pewnością jest również bardzo wymagający w zakresie ustalania rozkładu pracy dla każdej zatrudnionej w takim systemie osoby. Zaplanowanie takiego grafiku zajmuje niewątpliwie sporo czasu – całość musi być rozłożona tak, by pracownik nie był poszkodowany, a jego rozkład pracy obejmował odpowiednią ilość godzin oraz zawierał wskazany przez prawo czas na wypoczynek. Kodeks pracy wyraźnie podkreśla jednak, że równoważny czas pracy powinien być stosowany tylko wtedy, gdy istnieje taka konieczność z uwagi na charakter zawodu lub organizację danego zakłady. W jakich branżach najczęściej pojawia się taki system? Tu wymieniane są zawody związane z ratowaniem zdrowia i życia (a więc straż pożarna, pracownicy szpitali, służb ratowniczych, ochrony), gastronomią, hotelarstwem, rolnictwem, żeglugą. Równoważny czas pracy stosowany jest również w usługach handlowych, salonach fryzjerskich i kosmetycznych czy stacjach benzynowych. Wszelkie informacje związane z ustalonym systemem lub jego zmianą powinny być udzielane każdemu zatrudnionemu, np. w zakładowym regulaminie. Musi to jednak nastąpić jeszcze przed momentem rozpoczęcia okresu rozliczeniowego, którego ten system dotyczy.
